Zoonoz (Hayvanlardan İnsana Geçen) Hastalıklar

İnsanlarla hayvanların birlikte yaşaması ve hayvanların ürünlerinden yararlanılması insanoğlunun varlığı ile başlayan ve sonsuza kadar devam edecek olan bir durumdur. İnsanların önemli bir amacını da daima güvenilir ve yeterli gıdaya ulaşma isteği oluşturmuştur. Özellikle bitkisel gıdalara göre vücudun yararlanma ve değerlendirme düzeyinin daha fazla olduğu hayvansal gıdalar, bedenen ve zekâ yönünden daha gelişmiş bir toplum oluşturulmasının esaslarındandır.

Bütün bunların sonucu olarak insanlar, hayvanlarda görülen hastalıklarla –ki bunlar zoonoz hastalıklar olarak bilinir- karşı karşıya gelmiş ve bu durum, alandaki koruyucu hekimliğin ve bu meyanda da veteriner halk sağlığının önemini bir kez daha akla getirmiştir.

Bugün için Dünya Sağlık Teşkilatı tarafından 200’ler civarında bir zoonoz hastalığın varlığından bahsedilmekle birlikte, değişik zamanlarda bu hastalıklara yenileri eklenerek bu sayı sürekli olarak artmakta ve dünya kamuoyu zoonoz karakterli önemli halk sağlığı problemleri ile karşı karşıya gelmektedir. Önümüzdeki yıllarda da zoonoz kökenli hastalıkların, son yıllarda olduğu gibi yeni hastalıklar eklenerek artacağı da ilgilileri tarafından ifade edilen bilgiler arasındadır.

Ülkemiz açısından önemli halk sağlığı problemi olan gıda kaynaklı zoonozlardan bazıları bruselloz, salmonelloz, tüberküloz, şarbon, toksoplazmoz, sarkosistoz ve tenyoz gibi hastalıklardır. Son zamanlarda bunlara, Trichinella ismiyle bilinen ve bu soya bağlı parazit türlerince meydana getirilen, başta domuz etlerinin çiğ veya az pişmiş olarak tüketilmesi neticesinde bulaşan bir parazitin yol açtığı trişinelloz hastalığı da eklenmiştir. Söz konusu hastalık ülkemiz için bir halk sağlığı problemi değilken, birtakım kişilerin sorumsuz davranışları ve yanlış bir beslenme anlayışı sonucunda bu hastalık, sınırlı bir alanda da olsa bir problem olarak ortaya çıkmıştır. Bu tür sorumsuzlukların ve yanlış beslenme alışkanlıklarının devamı halinde, domuzlardan sadece trişinelloz değil, t enyoz , s istiserkoz , s arkosistoz ve t oksoplazmoz gibi önemli parazit hastalıklarının geçebileceği de bilinmelidir.

Zoonoz hastalıklar, halk sağlığı açısından önemli olmakla birlikte, çok basit birtakım korunma önlemlerinin uygulanması sonucunda bu hastalıklardan bir çoğunun da önüne geçilebilmesi mümkündür. Örneğin, etlerin çiğ veya az pişmiş olarak yenmemesi ile yukarıda belirtilen bir çok hastalığın; sütlerin çiğ veya az pişirilmiş olarak içilmeyip, iyice karıştırılarak kaynatılması veya pastörize edilerek içilmesi veya klâsik usuller yerine, gelişmiş teknolojik yöntemlerle elde edilen et, süt veya bunlara ait ürünlerin tüketilmesi önemli bazı halk sağlığı probleminin ortaya çıkmasına engel olacaktır.

Bunların yanı sıra, ilgililerin denetim hizmetlerini yeterli ve sürekli olarak yerine getirmesi, halkın ise yeterli bilgi ve bilince sahip olması gerekmektedir. Halk, çiftlikten sofraya kadar her aşamasında veteriner hekim kontrolünden geçmemiş olan hayvansal gıdaları ve damgasız etleri kesin olarak tüketmemeli, kaynağı belli olmayan sütleri veya sadece ucuzluğu nedeniyle bazı hayvansal ürünleri almamalıdır. Güvenilir olmayan ve kaynağı belirsiz hayvansal ürünleri tüketmektense, sağlık problemi oluşturmayacak, kaynağı belli ve temin edilmesi hem kolay hem de daha ucuz olan diğer gıdaların tüketilmesi daha çok akılcı olmaktadır.

Sonuç olarak, insanların hayvansal gıdalara olan talebi sürekli olarak devam edeceğinden zoonoz hastalıklarla her zaman karşı karşıya kalınabileceği kaçınılmaz bir gerçektir. Ancak, bu durumun, bilgiye ulaşımın oldukça kolaylaştığı zamanımızda bir kader olmadığı, yeterli bilgi ve bilinçle zoonoz ve gıda kaynaklı bir çok problemin üstesinden gelinebileceğinin de bilinmesi icap etmektedir.

Veteriner Hekimi Adayı

Cemil Şahin